Hoe kun je vandaag de dag orthodox-christen zijn?

HIEROMONK SERAFIM (ROSE)

Alles is nu anders geworden. Onze orthodoxie is een eiland te midden van een wereld die volgens geheel andere beginselen leeft en elke dag veranderen deze beginselen ten kwade waardoor wij er meer en meer van vervreemd raken. Het doel van deze uiteenzetting is te laten zien hoe de mensen van vandaag kunnen beginnen hun wereldbeeld waardevoller te maken om het uiteindelijk volledig orthodox te maken.

Leven in orthodoxie en de moderne wereld

In de voorbije eeuwen, zoals in Rusland van de 19e eeuw, maakte het orthodoxe wereldbeeld deel uit van het orthodoxe leven en werd het gesteund door de omringende realiteit. Het was niet eens nodig om er als iets bijzonders over te spreken – iedereen leefde een orthodox leven in harmonie met de omringende orthodoxe maatschappij. In vele landen beleed de regering zelf de orthodoxie. Zij was het centrum van het openbare leven en de tsaar of heerser zelf was historisch gezien de eerste orthodoxe leek wiens plicht het was om een voorbeeld van christelijk leven aan zijn onderdanen te geven. Er waren orthodoxe kerken in elke stad en in vele daarvan werden dagelijks ‘s morgens en ‘s avonds diensten gehouden. Er waren kloosters in alle grote steden, in vele kleinere steden daarbuiten, in dorpen, op afgelegen en verlaten plaatsen. Er waren meer dan duizend officieel geregistreerde kloosters in Rusland, andere gemeenschappen niet meegerekend. Monnikendom was een geaccepteerd deel van het leven. In de meeste gezinnen was wel iemand – een zuster of een broer, een oom, een grootvader, een familielid – monnik of een non, om nog maar te zwijgen van andere voorbeelden van het orthodoxe leven zoals zwervers en in Christus vervreemde dwazen. De hele manier van leven was doordrongen van orthodoxie, waarvan het monnikendom natuurlijk het middelpunt vormde. Orthodoxe gebruiken maakten deel uit van het dagelijks leven. De meeste boeken die overal gelezen werden waren orthodox. Het dagelijks leven zelf was voor de meeste mensen zwaar. Zij moesten hard werken om rond te komen, de hoop op het leven was gering, de dood was niet ongewoon – dit alles werd versterkt door een onderricht van Christus over de realiteit en intimiteit van de andere wereld. In dergelijke omstandigheden betekende een orthodox leven hetzelfde als een orthodoxe levensbeschouwing hebben en er was weinig behoefte onder de mensen om erover te praten.

Tegenwoordig is alles anders geworden en veranderd. Onze orthodoxie is een eiland te midden van een wereld die volgens totaal andere beginselen leeft en elke dag veranderen die beginselen ten kwade waardoor wij er meer en meer van vervreemd raken. Veel mensen zijn geneigd hun leven in twee categorieën in te delen: het leven van alledag op het werk, met wereldse vrienden, in wereldse zaken en de orthodoxie, waarnaar wij leven op zondagen en andere dagen van de week wanneer wij er tijd voor hebben. Maar als wij beter kijken, is het wereldbeeld van zo iemand vaak een vreemde combinatie van christelijke en seculiere waarden die niet echt samengaan. Het doel van dit verslag is te laten zien hoe de mensen van vandaag kunnen beginnen met het waardevoller maken van hun wereldbeeld om het volledig orthodox te maken.

Orthodoxie is het leven. Als wij niet orthodox leven, zijn wij eenvoudigweg niet orthodox, ongeacht tot welk geloof wij formeel behoren.

Het leven in onze moderne wereld is zeer kunstmatig geworden, zeer onzeker, zeer verwarrend. De orthodoxie heeft inderdaad een eigen leven, maar zij staat ook niet zo ver af van het leven van de wereld om haar heen en daarom kan het leven van een orthodoxe christen, zelfs wanneer hij werkelijk orthodox is, niet anders dan er op de een of andere manier een afspiegeling van zijn. Een zekere dubbelzinnigheid en verwarring is nu zelfs in het orthodoxe leven doorgedrongen. Laten wij proberen ons leven van vandaag te bekijken om te zien hoe wij onze christelijke verplichtingen beter kunnen nakomen, een leven kunnen leiden dat niet van deze wereld is, zelfs in deze vreselijke tijden, en een orthodoxe kijk op ons leven van vandaag kunnen hebben die ons in staat stelt in deze tijden te overleven en ons geloof te behouden.

Het leven van vandaag is abnormaal geworden

Wie ons huidige leven bekijkt in het perspectief van het normale leven dat de mensen vroeger leidden – bijvoorbeeld in Rusland of Amerika of in welk West-Europees land dan ook – kan niet anders dan verbaasd zijn over hoe abnormaal het leven nu is geworden. Het begrip en de notie van gezag en gehoorzaamheid, fatsoen en beleefdheid, gedrag in de maatschappij en het privéleven: alles is drastisch veranderd en ondersteboven gehaald, behalve binnen een paar selecte groepen die meestal christenen zijn van de een of andere denominatie, die proberen te behouden wat zij de “ouderwetse” manier van leven noemen.

Ons abnormale leven vandaag de dag kan worden omschreven als verdorven en verwend. Van jongs af aan wordt het moderne kind behandeld als een familiegod: zijn grillen worden bevredigd, zijn wensen worden vervuld, het wordt omringd door speelgoed, vermaak, gerieflijkheden, het wordt niet onderwezen of opgevoed volgens de strikte beginselen van christelijk gedrag maar men laat het toe zich te ontwikkelen in de richting waarin zijn verlangens neigen. Het is gewoonlijk voldoende dat hij tegen zijn naasten zegt:

“Ik wil” of “Ik wil niet” waarbij de plichtsgetrouwe ouders meteen door de knieën gaan en het kind toelaten de dingen op zijn eigen manier te gaan doen. Het gebeurt misschien niet “in alle gezinnen” en niet “de hele tijd”, maar het gebeurt vaak genoeg om de regel van het moderne ouderschap te worden. Zelfs de ouders met de beste bedoelingen kunnen deze invloed niet helemaal vermijden. Zelfs als ouders proberen hun kind streng op te voeden, proberen de buren iets anders te doen. Hiermee moet rekening worden gehouden bij de opvoeding van een kind.

Wanneer zo iemand opgroeit, omringt hij zich van nature met dezelfde dingen waaraan hij van kinds af aan gewend is geraakt: voorzieningen, amusement, speelgoed voor volwassenen. Dit leven wordt een voortdurend zoeken naar “amusement”, een woord dat overigens in geen enkel ander woordenboek eerder voorkwam. In Rusland van de negentiende eeuw of in welke serieuze beschaving dan ook zou men eenvoudigweg niet begrepen hebben wat het woord betekende. Het leven is een voortdurend zoeken naar “amusement” dat zo verstoken is van elke serieuze betekenis dat een bezoeker uit een ander negentiende-eeuws land, kijkend naar onze populaire televisieprogramma’s, pretparken, reclames, films, muziek – naar bijna elk aspect van onze moderne cultuur – zou denken dat hij een land van imbecielen was binnengekomen die alle contact met de dagelijkse werkelijkheid hebben verloren. Wij beseffen ons dit vaak niet omdat wij in deze maatschappij leven en het als een gegeven aanvaarden.

Sommige recente geleerden van ons hedendaagse leven hebben de jeugd van tegenwoordig de “ik-generatie” genoemd en onze tijd het “tijdperk van narcisme” dat gekenmerkt wordt door zelfaanbidding en aanbidding van het zelf, hetgeen de ontwikkeling van een normaal menselijk leven in de weg staat. Anderen spreken van een “plastisch” universum of fantasiewereld waarin zoveel mensen vandaag leven die niet in staat zijn om de realiteit van de wereld rondom hen onder ogen te zien of zich eraan aan te passen, of om hun innerlijke problemen aan te pakken.

Wanneer de “ik-generatie” zich tot religie wendt, wat de laatste decennia vaak het geval is, is dat meestal een “plastische” of fantasie-achtige vorm van “zelfontplooiingreligie” (waarbij het voorwerp van aanbidding het zelf blijft), hersenspoeling en gedachtenbeheersing, vergoddelijkte goeroes of swami’s, zoeken naar ufo’s en “onaardse” wezens, abnormale geestelijke toestanden en gewaarwordingen. Wij zullen hier niet al deze verschijnselen onderzoeken, waarmee de meesten van ons waarschijnlijk zeer vertrouwd zijn, maar slechts aanstippen hoe zij het orthodox-christelijke geestelijk leven van onze tijd beïnvloeden.

Het is belangrijk dat wij beseffen, wanneer wij vandaag de dag een christelijk leven trachten te leiden, dat de wereld die onze bedorven tijd heeft geschapen, eisen aan de ziel stelt – hetzij in de godsdienst, hetzij in het wereldlijke leven – die als totalitair moeten worden erkend. Dit is gemakkelijk te zien in de zielsvernietigende sekten die de laatste jaren zo bekend en verspreid zijn geworden en die gehoorzaamheid eisen aan een zelfbenoemde “heilige”. Maar het is ook even duidelijk te zien in het seculiere leven, waar men niet geconfronteerd wordt met een geïsoleerde verleiding hier of daar, maar met een voortdurende staat van verleiding in de vorm van achtergrondmuziek die overal te horen is – in warenhuizen, in instellingen, of in de vorm van uithangborden en aankondigingsborden in de straten van de stad, rockmuziek die ook de bospaden en tentsteden bereikt, of thuis waar de televisie vaak een geheime huismeester wordt die hedendaagse waarden, meningen en smaken dicteert. Als u jonge kinderen hebt, weet u hoe waar dit is. Als zij iets op de televisie hebben gezien, kan het achteraf heel moeilijk zijn om zich te verzetten tegen deze nieuwe mening die door de televisie als gezaghebbend is gegeven.

De betekenis van deze overkoepelende verleiding die de mensen vandaag de dag overvalt (heel openlijk in haar seculiere vorm en meestal meer verborgen in religieuze vormen) is deze: leef voor vandaag, geniet ervan, ontspan, voel je goed over jezelf. Achter deze betekenis gaat een andere, duistere ondertoon schuil, die alleen openlijk te horen is in officieel atheïstische landen, die in dit opzicht een stap verder zijn dan de vrije wereld. We moeten ons namelijk realiseren dat wat er vandaag met de wereld gebeurt zeer vergelijkbaar is – of het nu achter het IJzeren Gordijn is of in de vrije wereld. Er zijn verschillende versies van, maar de aanvallen om onze zielen te winnen zijn zeer vergelijkbaar. In de “communistische” landen, die een officiële leer van atheïsme hebben, zeggen zij openlijk: vergeet God en elk ander leven dan het huidige, verban uit de ziel alle vrees voor God en eerbied voor heiligdommen, beschouw degenen die nog op de “ouderwetse manier” in God geloven als vijanden die vernietigd moeten worden. Men zou ons Amerikaans “Disneyland” kunnen opvatten als een symbool van onze zorgeloze, pretlievende, zichzelf aanbiddende tijden. Wij mogen echter een meer sinister symbool niet over het hoofd zien dat erachter schuilgaat en dat laat zien waar de “ik-generatie” werkelijk naar op weg is: naar de Sovjet-Goelag, de keten van concentratiekampen die reeds het leven van bijna de helft van de wereldbevolking beheerst.

Twee valse benaderingen van het geestelijk leven

Maar men kan zich afvragen wat dit alles te maken heeft met onze pogingen om, zo goed als wij kunnen, een sober orthodox-christelijk leven te leiden. Heel veel. Wij moeten beseffen dat het leven om ons heen, hoe abnormaal ook, de plaats is waar wij ons eigen christelijk leven beginnen. Wat we ook van ons leven gemaakt hebben, met welke werkelijk christelijke inhoud we het ook gevuld hebben, het draagt nog steeds een stempel van de “ik”-generatie en we moeten nederig genoeg zijn om dat te erkennen. Dat is waar we beginnen.

Er zijn twee valse benaderingen van het leven om ons heen die velen volgen, denkend dat dit het model is voor hoe orthodoxe christenen zouden moeten handelen. Een van de meest gebruikelijke benaderingen is gewoon met de tijd mee te gaan: zich aan te passen aan de rockmuziek, de moderne mode en smaak en het hele ritme van ons jazzy moderne leven. Vaak hebben de meer ouderwetse ouders weinig contact met dit leven en leven zij min of meer apart hun eigen leven. Zij zullen glimlachen wanneer zij hun kinderen de nieuwste rage zien volgen en denken dan dat het iets onschuldigs is. Deze weg is een totale ramp voor het christelijk leven; het is de dood van de ziel. Sommigen leiden uiterlijk misschien nog een fatsoenlijk leven zonder tegen de tijdgeest te vechten, maar innerlijk zijn zij dood en stervende en, het meest trieste, hun kinderen zullen daarvoor boeten met allerlei geestelijke stoornissen en ziekten die steeds meer voorkomen. Een van de leiders van de zelfmoordcultus die zo spectaculair eindigde in Johnstown (1976) was de jonge dochter van een Grieks-orthodoxe priester. De satanische rockgroep “Kiss” bestond uit voormalige Russisch-orthodoxe jongemannen. Dit zijn slechts een paar duidelijke voorbeelden. De meeste orthodoxe jongemannen gaan niet zo ver. Zij buigen gewoon mee met de antichristelijke wereld om hen heen en zijn niet langer een voorbeeld van welke vorm van christendom dan ook voor de mensen om hen heen.

Het is niet goed. Een christen moet anders zijn dan de wereld en dat moet een van de basisdingen zijn die hij moet leren als deel van zijn christelijke opvoeding. Anders heeft het geen zin zich christen te noemen, vooral niet als het een orthodox-christen is.

De valse benadering van het andere uiterste is wat we valse spiritualiteit zouden kunnen noemen. Nu de vertalingen van orthodoxe boeken over het geestelijk leven steeds toegankelijker worden en de orthodoxe terminologie over spiritualiteit steeds meer in de lucht komt te hangen, hebben steeds meer mensen het over het Hesychasme, het Jezusgebed, het ascetisch leven, verheven gebedstoestanden en over de meest verheven van de heilige vaders zoals de Heilige Simeon de Nieuwe Theoloog, Gregorius Palamas of Gregorius Sinaitus. Het is heel goed om van deze werkelijk verheven kant van het orthodoxe geestelijke leven op de hoogte te zijn en de grote heiligen te vereren die er daadwerkelijk leiding aan hebben gegeven; maar tenzij wij een zeer realistisch en zeer nederig besef hebben van hoever wij allen van het leven van de Hesychasten afstaan en hoe weinig wij bereid zijn om het zelfs maar te benaderen, zal onze belangstelling ervoor slechts een andere uiting zijn van onze egocentrische plastische wereld.

Er bestaan nu zeer populaire boeken over dit onderwerp. Sterker nog, rooms-katholieken zijn zelf actief betrokken bij deze zaken onder orthodoxe invloed en beïnvloeden andere orthodoxen. Zo schrijft de Jezuïtische priester pater George Maloney boeken over deze onderwerpen en vertaalt hij de heilige Macarius de Grote en Simeon de Nieuwe Theoloog en probeert hij de mensen in hun dagelijks leven Hesychastisch te maken. Zij beoefenen allerlei “retraites”, meestal “charismatisch”. Mensen laten zich inspireren door de Heilige Geest (naar men beweert) en beproeven allerlei ascesen die wij kennen van de heilige vaders en die ver uitstijgen boven het niveau waarop wij ons nu bevinden. Er is een dame, Catherine de Heth Doherty (zij is eigenlijk in Rusland geboren en daarna rooms-katholiek geworden), die Woestijn, Stilte en alle dingen die zij in haar leven zou willen invoeren beschrijft alsof zij reclame maakt voor nieuwe zoetigheden. Dit is natuurlijk zeer onserieus en draagt het tragische teken van onze tijd. Sublieme dingen worden gebruikt door mensen die geen idee hebben van wat ze zeggen. Voor sommigen is het gewoon een gewoonte of tijdverdrijf. Voor anderen die het ernstig nemen kan de zaak uitlopen op een grote tragedie. Zij denken dat zij een verheven leven leiden, terwijl zij er in feite niet in geslaagd zijn hun persoonlijke, innerlijke problemen op te lossen.

Ik wil nogmaals benadrukken dat wij deze beide uitersten – secularisme en super-spiritualisme – moeten vermijden, maar dit betekent niet dat wij geen realistische kijk mogen hebben op de legitieme eisen die de wereld aan ons stelt of dat wij moeten ophouden de grote Vaders van het Hesychasme te vereren en gebruik moeten maken van hun intelligente leringen of zelf onze toevlucht moeten nemen tot het Jezus Gebed, al naar gelang onze omstandigheden en mogelijkheden. Het moet gewoon op ons niveau zijn, dichter bij de grond. Het punt is (en dit is absoluut noodzakelijk voor ons begrip als orthodox-christenen vandaag) dat wij diep moeten begrijpen in welke tijden wij leven, hoe weinig wij eigenlijk weten over en voelen voor onze orthodoxie, hoever wij niet alleen staan van de heiligen uit de oudheid, maar zelfs van de eenvoudige orthodox-christenen die honderd jaar geleden of zelfs maar één generatie geleden leefden en hoezeer wij ons moeten inspannen om vandaag gewoon te overleven als orthodox-christenen.

Wat kunnen we doen?

Meer in het bijzonder: wat kunnen wij doen om dit bewustzijn, dit inzicht te verwerven en hoe kunnen wij het vruchtbaar maken in ons leven? Laten we proberen deze vraag in twee delen te beantwoorden. Het eerste betreft ons bewustzijn van de wereld om ons heen die als nooit tevoren in de christelijke geschiedenis onze bewuste vijand is geworden en het tweede betreft ons bewustzijn van de orthodoxie die de meesten van ons veel minder kennen dan zou moeten, veel minder dan we moeten weten als we haar willen handhaven.

Ten eerste, omdat wij, of wij het willen of niet, in de wereld staan (en haar invloed zelfs op de meest afgelegen plaatsen, de kloosters, sterk voelbaar is), moeten wij haar en haar bekoringen streng en realistisch bezien, maar er niet aan toegeven. In het bijzonder moeten wij onze jongeren voorbereiden op de bekoringen die op hen afkomen en hen als het ware tegen die bekoringen inenten. Wij moeten elke dag bereid zijn om op de invloed van de wereld te reageren met de beginselen van een gezonde christelijke opvoeding. Dit betekent dat alles wat een kind op school leert thuis moet worden gecontroleerd en gecorrigeerd. Wij moeten niet denken dat wat hij louter op school leert of iets werelds dat niets te maken heeft met zijn orthodoxe opvoeding nuttig is. Men kan hem nuttige ambachten en feiten bijbrengen (hoewel veel van de huidige scholen ook op dit punt schandelijk falen; veel onderwijzers vertellen ons dat zij er alleen in slagen de orde in de klas te handhaven en dat van onderwijzen geen sprake is), maar zelfs als hij deze verwerft, zal hij veel verkeerde standpunten en ideeën onderwezen krijgen. De grondhouding en de waardering van een kind voor literatuur, muziek, geschiedenis, kunst, filosofie, wetenschap en natuurlijk het leven en de godsdienst – moeten niet in de eerste plaats van school komen, want op school krijg je dit alles vermengd met moderne filosofie. Zij moeten in de eerste plaats van thuis en de kerk komen, anders krijgt het kind de verkeerde opvoeding in de wereld van vandaag, waar het openbaar onderwijs in het beste geval agnostisch is en in het slechtste geval atheïstisch of antireligieus. In de Sovjet-Unie wordt dit alles natuurlijk met geweld aan het kind opgedrongen, zonder enige godsdienst, maar met een actief programma van atheïstische opvoeding.

Ouders zouden precies moeten weten wat hun kinderen wordt geleerd in de verschillende algemene cursussen die alomtegenwoordig zijn in de scholen en dit thuis corrigeren, niet alleen door een openhartig standpunt in te nemen over dit onderwerp (vooral tussen vaders en zonen, wat zeer zeldzaam is in de samenleving), maar ook door duidelijk de nadruk te leggen op het morele aspect ervan, dat in het openbaar onderwijs volkomen afwezig is.

Ouders zouden moeten weten naar wat voor muziek hun kinderen luisteren, naar wat voor films zij kijken (door zo nodig met hen mee te luisteren of te kijken), welke taal zij horen en welke taal zij zelf gebruiken, en dit alles op een christelijke manier beoordelen.

In die huizen waar men niet de moed heeft om de televisie uit het raam te gooien moet deze streng worden gecontroleerd en bewaakt om de giftige gevolgen te vermijden van dit apparaat dat de voornaamste leraar is geworden van antichristelijke beoordelingen en ideeën in het huis zelf, vooral voor de jeugd.

Het is in de opvoeding van de kinderen dat de wereld in de eerste plaats tegen de orthodox- christenen optreedt en hen opvoedt volgens haar eigen patroon. Wanneer een kind eenmaal een verkeerde houding heeft ontwikkeld, wordt de taak van zijn christelijke opvoeding dubbel zo moeilijk.

Maar niet alleen kinderen, wij allen worden geconfronteerd met een wereld die probeert ons tot de antichrist te maken via school, televisie, film, populaire muziek en alle andere manieren die ons bombarderen, vooral in de grote steden. Wij moeten begrijpen dat wat ons wordt ingehamerd uit dezelfde bron komt – het heeft een bepaald ritme, een bepaalde ideologische inhoud. Het is het idee van zelfaanbidding, ontspanning, spugen, genot, verwerping van de geringste gedachte aan een andere wereld. Dit idee wordt ons in verschillende vormen opgedrongen. In feite is het een training in goddeloosheid. Wij moeten ons actief verdedigen, precies weten wat de wereld ons probeert aan te doen, ons ook verdedigen door bijvoorbeeld ons orthodoxe en christelijke antwoord daarop te formuleren en bekend te maken. Eerlijk gezegd, als ik zie hoe orthodoxe gezinnen in de wereld van vandaag leven en hun orthodoxie doorgeven, kan het lijken alsof deze strijd vaker wordt verloren dan gewonnen. Het aantal orthodox-christenen dat zijn gezicht intact houdt en niet verandert in het patroon van de moderne wereld is in feite zeer klein.

Toch moeten we de wereld om ons heen niet als helemaal slecht zien. Als wij orthodoxe christenen willen blijven, moeten wij verstandig genoeg zijn om alles wat positief is in deze wereld in ons voordeel te gebruiken. Laten we een paar dingen overwegen die we kunnen gebruiken voor ons orthodoxe wereldbeeld, ook al hebben ze niet direct met orthodoxie te maken.

Een kind dat van jongs af aan gewend is aan goede klassieke muziek, wiens ziel zich onder invloed daarvan heeft ontwikkeld, wordt niet in verleiding gebracht door ruwe ritmiek, rock en andere vormen van moderne pseudo-muziek in de mate waarin zij die zonder muzikale opvoeding zijn opgegroeid, daaraan worden blootgesteld. Een dergelijke muzikale opvoeding zuivert, volgens sommige oudsten van het Optina klooster, de ziel en bereidt haar voor op het aanvaarden van geestelijke indrukken.

Een kind dat gewend is aan goede literatuur, toneel en poëzie en de invloed daarvan op de ziel heeft gevoeld, d.w.z. een echt genoegen heeft gehad, zal niet gemakkelijk een volgeling worden van de moderne televisie en goedkope romans die de ziel verwoesten en van het christelijke pad afbrengen.

Een kind dat de schoonheid van de klassieke schilder- en beeldhouwkunst heeft leren zien, zal niet gemakkelijk worden meegesleept in de perversies van de moderne kunst en zal zich niet laten verleiden door de smakeloze producten van de moderne reclame en pornografie.

Het kind dat iets weet van de geschiedenis van de wereld, vooral in christelijke tijden, hoe de mensen hebben geleefd en gedacht, in welke fouten en valkuilen zij zijn gevallen door van God en zijn geboden af te wijken en welk heerlijk leven zij hebben geleid wanneer zij trouw aan Hem waren, zal in staat zijn het leven en de filosofie van onze tijd te beoordelen en zal niet blindelings de eerste de beste filosofie of levenswijze volgen die hij tegenkomt. Een van de problemen waarmee het schoolonderwijs tegenwoordig te kampen heeft, is dat kinderen geen besef van geschiedenis meer wordt bijgebracht. Dit betekent dat het kind de mogelijkheid wordt ontnomen om een voorbeeld te nemen aan mensen die in het verleden leefden. En de geschiedenis herhaalt zich in feite voortdurend. Wanneer je dit opmerkt, wil je weten hoe de mensen hun problemen oplosten, wat er gebeurde met hen die in opstand kwamen tegen God en met hen die hun leven veranderden en een lichtend voorbeeld stelden dat tot op de dag van vandaag voortleeft. Gevoel voor geschiedenis is erg belangrijk en moet kinderen worden bijgebracht.

In het algemeen krijgt iemand die goed vertrouwd is met de beste vruchten van de seculiere cultuur – die in het Westen bijna altijd een zekere religieuze en christelijke connotatie heeft – veel meer kansen om als orthodox-christen een normaal en vruchtbaar leven te leiden dan iemand die zich tot de orthodoxie heeft bekeerd en alleen vertrouwd is met de moderne populaire cultuur. Iedereen die zich rechtstreeks vanuit de “rockcultuur” tot de orthodoxie heeft bekeerd, en in het algemeen iedereen die denkt dat hij de orthodoxie met dit soort cultuur kan combineren, zal veel leed moeten doorstaan voordat hij een werkelijk serieuze orthodox-christen kan worden die in staat is zijn geloof aan anderen over te brengen. Zonder lijden, zonder begrip, zullen orthodoxe ouders kinderen opvoeden die door de moderne wereld zullen worden verslonden. De beste wereldcultuur, op de juiste wijze geassimileerd, zuivert en ontwikkelt de ziel. De huidige populaire cultuur verminkt en misvormt zielen en verhindert dat zij op de juiste wijze gehoor geven aan de roep van de orthodoxie.

Daarom kunnen wij in onze strijd tegen de geest van deze wereld gebruikmaken van het beste wat de wereld te bieden heeft om verder te gaan dan dit beste. Al het beste in de wereld, als wij de wijsheid hebben om het te zien, wijst naar God en de orthodoxie en wij moeten er ons voordeel mee doen.

Orthodoxe vooruitzichten

Door dit standpunt in te nemen – door zowel het goede als het slechte in de wereld te zien – kunnen wij een orthodox wereldbeeld hebben, dat wil zeggen leven met een orthodoxe kijk op het hele leven, niet alleen op beperkte kerkelijke aangelegenheden. Er bestaat een misvatting, die tegenwoordig helaas maar al te vaak voorkomt, dat het voldoende is een orthodoxe houding te hebben die zich beperkt tot het kerkgebouw en de normale “orthodoxe” activiteiten, zoals bidden op een bepaalde tijd of het maken van het kruisteken. Verder kunnen we volgens deze opvatting leven zoals iedereen en zonder problemen deelnemen aan het leven en de cultuur van onze tijd, voor zover we geen zonde begaan.

Iedereen die de diepgang van de orthodoxie en de verplichtingen van een ernstig orthodox- christen heeft begrepen, alsmede de plichten die ons worden opgelegd, de totalitaire eisen die de moderne wereld aan ons stelt, kan gemakkelijk inzien hoe verkeerd deze opvatting is. Ofwel ben je orthodox op elk moment van de dag, in elke situatie van het leven, ofwel ben je niet echt orthodox. Onze orthodoxie komt niet alleen tot uiting in onze strikt religieuze opvattingen, maar in alles wat wij doen en zeggen. De meesten van ons zijn zich weinig bewust van de christelijke verantwoordelijkheid voor de wereldse kant van ons leven. Iemand die werkelijk orthodox is, leeft echter elk deel van zijn leven als een orthodox persoon.

Laten we ons daarom afvragen: hoe kunnen we in ons dagelijks leven een orthodox wereldbeeld voeden en in stand houden?

De eerste en meest voor de hand liggende manier is voortdurend in contact te zijn met de bron van christelijk voedsel, met alles wat de Kerk ons geeft voor onze verlichting en verlossing: de kerkdiensten en de heilige sacramenten, het Heilige Schrift, het leven van de heiligen en de geschriften van de heiligenvaders. Men moet natuurlijk boeken lezen die op zijn of haar niveau liggen en de leer van de Kerk toepassen op de eigen levenssituatie en omstandigheden. Dan zal blijken dat zij vruchtbaar zijn om ons op christelijke wijze te leiden en te veranderen.

Maar vaak hebben deze mainstream christelijke bronnen weinig of geen effect op ons omdat we niet de juiste christelijke houding aannemen ten opzichte van hen en het christelijke leven dat zij zouden moeten inspireren. Laten wij trachten te begrijpen wat ons standpunt moet zijn, willen wij er werkelijk profijt van trekken en willen zij voor ons het begin zijn van een waarlijk orthodox perspectief.

Allereerst is christelijk geestelijk voedsel van nature iets levends en voedzaams. Als onze houding ertegenover louter theoretisch en boekvormig is, zullen wij er niet de weldaden van ontvangen die het kan geven. Als wij dus orthodoxe boeken lezen of ons in de orthodoxie interesseren alleen maar om informatie te krijgen of om tegenover anderen op te scheppen met onze kennis, zien wij de essentie ervan niet. Als wij de geboden van God en de wet van zijn Kerk onderwijzen alleen maar om “goed te doen” en te oordelen over de “verkeerdheid” van anderen, zien wij evenmin de essentie hiervan niet. Zij moeten niet alleen onze ideeën beïnvloeden, maar ook ons leven rechtstreeks raken en veranderen. In elke grote crisis van menselijke aangelegenheden kunnen zij die vertrouwen op een oppervlakkige kennis van wetten, canons en regels geen standhouden. De sterken zullen zij zijn aan wie de orthodoxe opvoeding een gevoel heeft gegeven van wat authentiek christendom is, zij wier orthodoxie in het hart is en in staat is andere harten te raken.

Er is niets tragischer dan een man te zien die in de orthodoxie is opgegroeid, die de catechismus begrijpt, die het leven van de heiligen heeft gelezen, die een idee heeft van de algemene doeleinden van de orthodoxie, die sommige diensten begrijpt – en toch niet weet wat er om hem heen gebeurt. En hij presenteert dit leven aan zijn kinderen in twee categorieën: de ene is hoe de meeste mensen leven, en de andere is hoe de orthodoxen leven op zondagen en wanneer zij een of andere orthodoxe tekst lezen. Wanneer een kind op deze manier wordt opgevoed, zal het waarschijnlijk niet kiezen voor orthodoxie. Het zal een zeer klein deel van zijn leven worden, omdat het moderne leven zeer verleidelijk is, te veel mensen streven ernaar, het vervangt de werkelijkheid – tenzij men heeft geleerd hoe men zich moet beschermen tegen de schadelijke effecten ervan en hoe men voordeel kan halen uit het goede dat er in de wereld is.

In die zin moet ons standpunt aanvaardbaar en normaal zijn, d.w.z. het moet verbonden zijn met reële omstandigheden en niet een hersenspinsel zijn, een ontsnapping aan het leven en een weigering om de onaangename verschijnselen van de wereld rondom ons onder ogen te zien. Te verheven en in de wolken zwevend is de broeierige orthodoxie niet in staat de mensen in het dagelijks leven te helpen. Onze wereld is wreed genoeg en kwetst de zielen met haar grofheid. Wij moeten in de eerste plaats reageren met nuchtere, christelijke liefde en begrip en het hesychasme en de hogere vormen van gebed overlaten aan hen die in staat zijn ze waar te nemen en te praktiseren.

Ons standpunt moet ook niet egocentrisch zijn, maar een beroep doen op zoekers naar God en het geestelijk leven. Welnu, overal waar een gevestigde christelijke gemeenschap is, bestaat de verleiding om deze te veranderen in een gemeenschap van wederzijdse felicitaties en verrukkingen over onze deugden en prestaties, de schoonheid van onze kerkgebouwen en kerkgerei, de pracht van onze diensten, zelfs de zuiverheid van onze leer. Maar het ware christelijke leven, sinds de apostolische tijden, is altijd onlosmakelijk verbonden geweest met het delen met anderen. Juist daarom is de orthodoxie levend, omdat zij naar anderen straalt en geen behoefte heeft aan een “missionaire afdeling”. Het vuur van de ware orthodoxie is alleen iets wat we voor onszelf houden en waar we over opscheppen als we dood zijn, de doden begraven, wat precies de toestand is waarin veel van onze orthodoxe parochies nu verkeren, zelfs die met veel jeugd, als ze niet diep in hun geloof verankerd zijn. Het is niet genoeg te zeggen dat jongeren naar de kerk gaan. Wij moeten vragen wat zij daar brengen, wat zij uit de kerk halen en als zij de orthodoxie niet met hun hele leven waarnemen, dan is het zinloos te zeggen dat zij naar de kerk gaan.

Tegelijkertijd moet onze houding tegenover mensen er een van liefde en vergeving zijn. Tegenwoordig is er een zekere wreedheid in het orthodoxe leven geslopen: “Deze is een ketter, ga niet met hem om, deze kan het zijn, maar je kunt er niet zeker van zijn, die ene is duidelijk een spion.” Niemand zal ontkennen dat de Kerk thans omringd is door vijanden en dat er sommigen zijn die er niet tegen opzien misbruik te maken van ons vertrouwen. Maar dit is al zo sinds de apostolische tijd en in dit praktische opzicht is het christelijk leven altijd een soort risico geweest. Maar ook al wordt er soms misbruik van ons gemaakt en moeten wij voorzichtig zijn, toch mogen wij onze basispositie van liefde en vertrouwen niet opgeven. Zonder deze zullen wij het fundament van ons christelijk leven verliezen. De wereld zonder Christus is wantrouwig en koud, maar de christenen daarentegen moeten liefdevol en open zijn, anders verliezen wij het zout van Christus in onszelf en worden wij zoals de wereld, geschikt om te worden uitgestoten en vertrapt.

Een beetje nederigheid bij het kijken naar onszelf zou ons helpen guller en vergevingsgezinder te zijn voor de fouten van anderen. Wij houden ervan anderen te veroordelen om de vreemdheid van hun gedrag. Wij noemen hen “koekoeken” of “ontroerde bekeerlingen”. Wij moeten inderdaad op onze hoede zijn voor echt onstabiele mensen die de Kerk grote schade kunnen toebrengen. Maar welke serieuze orthodox-christen is vandaag de dag een beetje “ongeraakt”? Wij voegen ons niet naar de gebruiken van deze wereld en als wij dat in de wereld van vandaag wel doen, zijn wij geen echte christenen meer. Een oprecht christen kan zich niet thuis voelen in de wereld en kan niet anders dan een beetje “geraakt” lijken voor zichzelf en anderen. In vele landen volstaat het ideaal van een christendom dat niet van deze wereld is aan te hangen of als volwassene gedoopt te zijn om in een krankzinnigengesticht te komen, en deze landen hollen de hele wereld uit.

Laten wij daarom niet vrezen voor de verwachting dat de wereld ons als enigszins “geraakt” zal behandelen en blijven vasthouden aan de christelijke liefde en vergeving die de wereld nooit kan begrijpen, maar waar zij diep in haar hart behoefte aan heeft en zelfs naar verlangt. Tenslotte moet onze christelijke positie – ik noem het bij gebrek aan een beter woord – onschuldig zijn. Vandaag de dag hecht de wereld veel belang aan complexiteit, aan wereldse ervaring, aan “professionalisme”. De orthodoxie hecht geen waarde aan deze kwaliteiten; zij doden de christelijke ziel. En toch dringen deze kwaliteiten onophoudelijk door in de Kerk en in ons leven. Hoe dikwijls hoort men, vooral van enthousiaste bekeerlingen, het verlangen om naar de grote centra van de orthodoxie te gaan, naar kathedralen en kloosters waar duizenden gelovigen bijeenkomen en overal gesprekken over kerkelijke onderwerpen worden gevoerd en men voelt hoe belangrijk de orthodoxie is. Deze orthodoxie is slechts een druppel op een gloeiende plaat als je naar de hele samenleving kijkt, maar er zijn zoveel mensen in deze grote kathedralen en kloosters dat het lijkt alsof de orthodoxie echt de overhand heeft. En hoe vaak zie je deze mensen niet in een droevige toestand nadat zij hun verlangen hebben bevredigd en zijn teruggekeerd uit de “grote centra van de orthodoxie”, nukkig en teleurgesteld, na geluisterd te hebben naar wereldse, kerkelijke roddels die vol van oordeel zijn en alleen gaan over “orthodox”, “conform” en wereldse ervarenheid in zaken van kerkpolitiek. Kortom, zij hebben hun onschuld verloren, zijn op een dwaalspoor gebracht door hun fascinatie voor de wereldse kant van het kerkelijk leven.

In verschillende vormen staat deze verzoeking voor ons allen, en wij moeten ertegen vechten, ons niet veroorloven de uiterlijke dingen in de Kerk te overschatten, maar altijd terugkeren tot “één op de nood” van Christus en de verlossing van onze zielen van dit soort goddeloosheid. We mogen onze ogen niet sluiten voor wat er in de wereld en in de Kerk gebeurt – we moeten het weten omwille van zichzelf, maar onze kennis moet nuchter, eenvoudig en ongecompliceerd zijn, niet ingewikkeld en werelds.

Conclusie

Voor iedere orthodox-christen die zich bewust is van wat er om hem heen gebeurt, is het duidelijk dat de wereld aan zijn einde komt! De tekenen des tijds zijn zo duidelijk dat men zou kunnen zeggen dat de wereld snel aan het instorten is.

Wat zijn deze tekenen dan?

1. De abnormaliteit van de wereld. Nooit zijn zulke bizarre en onnatuurlijke verschijnselen en handelingen als vanzelfsprekend beschouwd als in onze dagen. Kijk maar naar de wereld om ons heen: wat er in de kranten staat, welke films er worden vertoond, wat er op tv is, wat mensen interessant en vermakelijk vinden, waar ze om lachen – het is gewoon verschrikkelijk. En er zijn mensen die dit alles opzettelijk bevorderen, natuurlijk uit eigenbelang en omdat het in de mode is, omdat er een pervers verlangen naar dergelijke dingen bestaat.
2. Oorlogen en geruchten over oorlogen, de ene nog ijzingwekkender en meedogenlozer dan de andere, en dat alles overschaduwd door de dreiging van een ondenkbare kernoorlog die met één druk op de knop kan worden ontketend.
3. Alomtegenwoordige natuurrampen: aardbevingen en het ontstaan van nieuwe vulkanen (de nieuwste wordt gevormd in het Yosemite-reservaat in Centraal-Californië) – die nu al de aard van het weer in de wereld veranderen.
4. De toenemende centralisatie van informatie en macht over het individu, met name in de vorm van de reusachtige nieuwe computer die in Luxemburg is geïnstalleerd en die een dossier kan opslaan over iedereen die op aarde leeft. Zijn codenummer is “666” en degenen die ermee werken hebben hem de bijnaam “het beest” gegeven. Om de werking van dergelijke computers te vergemakkelijken is de Amerikaanse regering (niet alleen meer de Amerikaanse regering) van plan te beginnen met het uitgeven van sociale zekerheidscheques aan burgers met een nummer (dat duidelijk het codenummer 666 bevat) ingeprent op de rechterhand of het voorhoofd – een vereiste dat volgens de Apocalyps (hfst. 13) centraal zal staan tijdens de heerschappij van de antichrist. Dit betekent natuurlijk niet dat de eerste op wie 666 wordt gestempeld de antichrist of zijn dienaar is, maar als het alomtegenwoordig wordt, wie kan er dan nog weerstand aan bieden? Eerst zal je eraan wennen en dan zal je gemaakt worden om het te aanbidden.
5. Vermenigvuldiging van valse christussen en valse antichristenen. Een van de kandidaten gaf in de zomer van 1982 waarschijnlijk miljoenen dollars uit om op de wereldtelevisie reclame te maken voor zijn op handen zijnde verschijning, waarbij hij beloofde alle bewoners van de aarde op dat moment een “telepathische boodschap” te zullen geven. Afgezien van occulte krachten die bij deze gebeurtenis betrokken kunnen zijn geweest, weten we al genoeg over de mogelijkheid dat onbewuste signalen via radio en vooral televisie worden uitgezonden en over het feit dat iedereen met technische bekwaamheden in staat is de normale radio- en televisiesignalen te onderbreken, ongeacht de wetten die dergelijke handelingen verbieden.
6. De werkelijk sinistere reactie op de nieuwe film waar iedereen in Amerika over praat en naar kijkt – “E.T.”, die letterlijk miljoenen uiterlijk normale mensen ertoe heeft gebracht hun devotie en liefde te betuigen voor de held, de “redder uit de ruimte” die overduidelijk een demon is – is een duidelijke voorbereiding op de aanbidding van de komende antichrist. (En trouwens, de filmredacteur van de officiële krant van het Griekse aartsbisdom in Amerika, een orthodoxe priester, heeft deze film van harte aanbevolen aan orthodoxe mensen, zeggende dat het een prachtige film is die ons kan leren over de liefde, en dat iedereen hem zou moeten zien. Er is een duidelijk onderscheid tussen mensen die proberen te begrijpen wat er aan de hand is en degenen die zich alleen maar laten meeslepen door de algemene stemming).

Er zouden meer voorbeelden en details als deze kunnen worden gegeven, maar het doel van deze publicatie is niet om te intimideren maar om ons bewust te maken van wat er om ons heen gebeurt. Echt, het is later dan we denken. De Apocalyps is nu aan de gang. En hoe droevig is het om christenen te zien, en meer nog, jonge mensen, orthodoxe jongeren, boven wier hoofden deze ondenkbare tragedie hangt en die denken dat zij in deze vreselijke tijden door kunnen gaan met wat men het “normale leven” noemt, volledig deelnemend aan de grillen van een waanzinnige, zelfingenomen generatie. Een generatie die zich er totaal niet van bewust is dat het “paradijs van de dwaas” waarin wij leven op instorten staat, totaal onvoorbereid op de wanhopige tijden die ons te wachten staan. Het is niet langer een kwestie van “goed” of “slecht” orthodox-christen zijn, de vraag is nu: zal ons geloof überhaupt overleven? Het zal voor velen niet overleven. De komende antichrist zal te aantrekkelijk zijn, te zeer in overeenstemming met de tijdgeest, de wereldse geest waarnaar wij streven, opdat de meeste mensen zelfs maar zullen erkennen dat zij hun christendom hebben verloren door voor hem te buigen.

Maar de roep van Christus komt nog steeds tot ons. Laten we ernaar beginnen te luisteren. De duidelijkste uitdrukking van deze oproep komt vandaag uit een geknechte, goddeloze wereld, waar echt geleden wordt voor Christus en waar een ernst van het leven heerst die wij snel aan het verliezen zijn of reeds verloren hebben. Een orthodoxe priester in Roemenië,    Vader Gheorghe Calciu, sterft nu in de gevangenis omdat hij het gewaagd heeft seminaristen en studenten op te roepen hun blinde aanhankelijkheid aan de tijdgeest opzij te zetten en uit te gaan om voor Christus te werken. Sprekend over de leegte van het atheïsme, zegt hij tegen de jeugd van vandaag:

“Ik roep u op tot een veel hoger niveau, een daad van totale onbaatzuchtigheid, een daad van moed die het gezond verstand tart. Ik roep u tot God, tot Hem die de wereld overtreft, opdat gij het oneindige paradijs van geestelijke vreugde moogt kennen, waarnaar gij in uw persoonlijke hel zoekt en waarnaar gij zelfs in een toestand van onbedoelde opstandigheid zoekt… Jezus heeft u altijd liefgehad en nu hebt gij de keuze om aan zijn oproep gehoor te geven. Door te reageren, bereid je je voor om te gaan en vrucht te dragen die blijvend is. Om een profeet van Christus te zijn in de wereld waar je leeft. Om je naaste lief te hebben als jezelf en alle mensen tot je vrienden te maken. Om met elke daad die ene en oneindige liefde te verkondigen die de mens verheft van slaaf tot vriend van God. Om een profeet te zijn van die bevrijdende liefde die alle banden verwijdert, die u uw zuiverheid verkondigt zoals alleen u zich aan God aanbiedt.”

Vader George richt zich tot jongeren die weinig geïnspireerd zijn door het verlangen om de Kerk van Christus te dienen, omdat zij de wereldse opvatting hebben aanvaard (die ook bij ons in de vrije wereld leeft) dat de Kerk slechts een verzameling gebouwen is of een wereldse organisatie n dringt er bij hen en bij ons op aan om zich bewuster te worden van wat de Kerk van Christus is en dat “formeel lidmaatschap” niet voldoende is om ons te redden:

“De Kerk van Christus is levend en vrij. In haar worden wij bewogen en bestaan wij door Christus, die haar hoofd is. In Hem hebben we volledige vrijheid. In de Kerk kennen wij de Waarheid, en de Waarheid zal ons vrijmaken (Johannes 8:32). Je bent altijd in de Kerk van Christus als je iemand opheft, of aalmoezen geeft aan de armen, of de zieken bezoekt. Je bent in de Kerk van Christus wanneer je barmhartig en geduldig bent, wanneer je weigert boos te zijn op je broeder, zelfs als hij je gevoelens heeft gekwetst. Je bent in de Kerk van Christus als je bidt: “Heer, vergeef hem.” Als je eerlijk werkt op je werk, als je moe maar glimlachend thuiskomt, als je kwaad met liefde vergeldt- dan ben je in de Kerk van Christus. Zie je niet, jonge vriend, hoe dichtbij het koninkrijk van Christus is? Jij bent Petrus en God bouwt zijn Kerk op jou. U bent de rots van zijn Kerk, die door niets kan worden verslagen… Laten wij de Kerk bouwen door ons geloof. Een Kerk die geen menselijke macht kan vernietigen, een Kerk waarvan Christus het fundament is… Voel je broeder aan je zijde! Vraag nooit: “Wie is dit?” – Zeg liever: “Dit is geen vreemdeling, dit is mijn broer. Hij is de Kerk van Christus, net als ik.”

Laten wij, met deze oproep in ons hart, waarlijk behoren tot de Kerk van Christus, de orthodoxe Kerk. Uiterlijk lidmaatschap is niet voldoende, er moet een verschuiving in ons plaatsvinden die ons anders maakt dan de buitenwereld, ook al noemt die wereld zich christelijk en zelfs “orthodox”. Laten wij de bovengenoemde kwaliteiten van het ware orthodoxe wereldbeeld behouden en koesteren: een levendige, normale houding, liefdevol en vergevingsgezind, niet op onszelf gericht, onze onschuld en onze onvoorwaardelijke aard bewaren, zelfs in het volle en nederige besef van onze zondigheid en de macht van de wereldse verleidingen die ons omringen. Als wij werkelijk leven vanuit dit orthodoxe wereldbeeld zal ons geloof de klappen die ons te wachten staan kunnen weerstaan en dienen als bron van inspiratie en verlossing voor hen die Christus nog moeten zoeken, zelfs te midden van de ineenstorting van de mensheid die reeds is begonnen.