Onvoorwaardelijke Liefde En Ouderlijke Strengheid
Interview met gezinspsychologe Olga Lysova-Brodina
Van alle heilige zaken is opvoeding de meest heilige.
Heilige Theofaan de Kluizenaar
Meer dan eens heb ik mensen moeten belijden voor ze stierven. In hun biechten beklaagden zij zich nooit over het feit dat zij geen extra miljoen hebben verdiend, geen luxueus huis hebben gebouwd of niet geslaagd zijn in zaken. In hun laatste uren hebben mensen echter vooral spijt dat ze niet in staat waren iets goeds te doen, te helpen of familieleden, geliefden, zelfs toevallige kennissen te ondersteunen. En het tweede wat bijna iedereen kwelt voordat ze sterven is dat ze niet genoeg aandacht aan hun kinderen hebben geschonken.
Archimandriet Tikhon (Shevkunov)
In elk vak zijn talent en aanleg belangrijk, evenals hard werken en ijver. Het lijkt mij dat er ook Mozarts en Salieri’s zijn op het gebied van opvoeding. Er zijn ouders die hun kinderen intuïtief opvoeden, zonder gebruik te maken van theorieën, methoden of technieken. Ze houden van hun kinderen, hun kinderen doen hetzelfde, ze delen een echte vriendschap. Ik herinner me een oudere kennis van mij die liefdevol sprak over haar zoon, die al lang getrouwd is. En op een dag zag ik ze elkaar ontmoeten: de bejaarde moeder en de volwassen zoon renden op elkaar af, als oude vrienden die elkaar al lang niet meer gezien hadden. Raya (de moeder) had niets gehoord over opvoedingsmethoden en vroeg zich zelfs nauwelijks af hoe zij haar zoon moest opvoeden. Ze hield gewoon van haar zoon. Dit zijn begaafde ouders, Mozarts in de opvoeding. Anderen, natuurlijk de meerderheid, worden voortdurend geconfronteerd met het gedrag van hun kinderen en hun intuïtie zwijgt meestal. Nee, ze houden ook van hun kinderen, maar ze houden op de een of andere manier “ongeletterd” van hen. Wij ouders zijn bereid ons leven te offeren voor onze kinderen: niet te slapen, niet te eten, maar tot onze schrik zien we vaak dat onze liefde onvolmaakt is, dat we onze kinderen vaak kwetsen, boos worden en ruzie met hen maken, dat we geen gemeenschappelijke taal vinden en van elkaar vervreemd raken.
Wat moet een vader of moeder doen die niet van nature pedagogisch begaafd is en die het verkeerde opvoedingsmodel van zijn ouders heeft meegekregen, iemand die meer vragen heeft dan intuïtieve inzichten? Boeken lezen, natuurlijk. Om “de harmonie met de algebra te verifiëren”, zo te zeggen. Boeken zijn zeer inspirerend. Het lijkt erop dat ik nu alles goed zal gaan doen. Maar in werkelijkheid is het niet zo eenvoudig: de kennis die ik uit boeken heb opgedaan stuit vaak op ernstige en soms onoverkomelijke hindernissen in onze natuur, gewoonten, een diepgeworteld pedagogisch model dat we van onze ouders hebben geleerd, vermoeidheid, concentratie op onszelf en op de problemen van het leven.
Bovendien heb ik de indruk dat het ons vaak niet ontbreekt aan een specifieke pedagogische gave, maar aan eenvoudige universele kwaliteiten: geestigheid, vriendelijkheid, liefde, in feite. Kinderen, zelfs die met de moeilijkste karakters, zijn zeer gesteld op vrolijke, vriendelijke, “gemakkelijke” volwassenen.
Wat moeten dan diegenen doen die ouders zijn maar geen genieën, die reeds vader en moeder zijn maar nog niet eens bekwame ambachtslieden? Zij die begrijpen dat de moeilijkheid van het ouderschap niet zozeer in de kinderen zit, maar in henzelf? Verstand is immers een geschenk. Vriendelijkheid en liefde worden verworven door jarenlang hard werken, maar in deze tijd kunnen vele verkeerde en misschien verderfelijke stappen worden gezet.
Deze en andere vragen over het werk van de ouderliefde stellen wij aan de orthodoxe gezinspsychologe Olga Lysova-Brodina.
Ja, ware evangelische goedheid en opofferende wijze liefde zijn zeldzame gaven, maar als wij het standpunt innemen dat alleen iemand met een fijn ontwikkelde intuïtie, geestig, vrolijk, vriendelijk en in staat om opofferend lief te hebben zijn kinderen met succes kan opvoeden, dan zullen de meesten van ons snel op een dood spoor belanden en een ouder-minderwaardigheidscomplex krijgen. De bovengenoemde “eenvoudige universele menselijke kwaliteiten” komen zelden in één persoon samen. En als we intelligentie en sensitiviteit aan deze lijst toevoegen, kunnen we alle moed verliezen. Vele ouders zeggen tijdens consultaties met pijn dat zij hun kinderen niet zozeer met een wijze liefde liefhebben als zij het zouden willen, dat zij dikwijls een gebrek aan geduld en hartelijkheid voelen in de communicatie met het kind, waardoor zij op een dood spoor komen en moedeloos beginnen te worden. En de psycholoog moet veel moeite doen om de ouder te doen inzien dat dit geen reden is voor wanhoop en zelfverwijt, maar een gelegenheid om creatief te werken aan de moeilijkheden die zich voordoen in de relatie met het kind, om nieuwe kennis op te doen en om aan zichzelf te werken. Het is belangrijk te begrijpen dat als God iemand een kind heeft geschonken, dit betekent dat Hij in hem gelooft, het betekent dat hij ouderlijke aanleg heeft, misschien in zijn meest embryonale latente staat, maar hij IS er! En dat het een grote verantwoordelijkheid is tegenover God en je kinderen! Dat dit talent ontwikkeld moet en kan worden!
Liefde en vriendelijkheid kunnen samen met kinderen worden geleerd door elkaar geestelijk en biddend te steunen
Om niet in een impasse te geraken, mogen wij niet vergeten dat liefde, vriendelijkheid, fijngevoeligheid samen met kinderen kunnen worden geleerd, waarbij men elkaar geestelijk en biddend steunt. En dat het nooit te laat is om aan pedagogische zelfeducatie te doen. Psychologen krijgen vaak te maken met ernstig verwaarloosde situaties, wanneer het gebrek aan liefde tussen kinderen en ouders uitloopt op wederzijdse vijandigheid, op openlijke confrontatie en soms op verstoting en afschuw. Zelfs in dergelijke situaties mag men niet opgeven. Het advies van de Heilige Ambrosius van Optina kan helpen wanneer er minder liefde is tussen ouder en kind (vaak wanneer het kind een tiener wordt): “Als je liefde wilt hebben, doe dan werken van liefde. De Heer zal uw verlangen en inspanning zien en zal liefde in uw hart leggen.” En niet alleen in het hart van de ouder, maar edelmoedig zal het kind zijn ouders liefde, respect en dankbaarheid schenken!
In dat stadium van geestelijke vorming, wanneer de liefde voortkomt uit een niet-getransformeerd hart van hartstocht is het dus vaak heel moeilijk te begrijpen wat in elke specifieke situatie een “werk van liefde” is en wat schadelijk kan zijn, vooral wanneer het om kinderen gaat. Een van de belangrijkste werken van ouderliefde is het hart te reinigen van hartstochten.
Pedagogische intuïtie is rechtstreeks verbonden met het menselijk hart
Een waarlijk wijze liefde wordt geboren in een gezuiverd, nederig hart. Het gaat niet samen met egoïsme, woede, ongeduld en trots. Daarom is een van de belangrijkste werken van de ouderliefde de reiniging van het hart van hartstochten. En de meest betrouwbare basis is misschien wel het gebod van de heilige Serafim van Sarov: “Red jezelf en duizenden om je heen zullen gered worden.” Maar de zuivering van de geest en het hart is een lang proces en het is belangrijk om niet vanaf de eerste stappen van het ouderschap grove fouten te maken. Psychologische en pedagogische kennis kunnen daarbij helpen. Het is niet gemakkelijk om te begrijpen wat in elke situatie een kwestie van liefde zal zijn en wat voordelig zal zijn en wat nadelig kan zijn, als een ouder geen pedagogische methoden kent, behalve de “wortel en stok”-methode. Het is deze methode die de ouders het vaakst op een doodlopend spoor zet en het is vooral gebruikelijk dat ouders van adolescenten in zo’n doodlopend spoor terechtkomen. Zonder een creatieve benadering van het opvoedingsproces is het moeilijk om een warme, vriendschappelijke vertrouwensrelatie met de kinderen te onderhouden.
Het is belangrijk om zelfs de meest minimale pedagogische en psychologische kennis te verwerven
Om creatief, flexibel en verstandig te kunnen denken, is een rijk pedagogisch palet nodig. Het is dus een zeer belangrijke zaak van de ouderliefde om zelfs de meest minimale pedagogische en psychologische kennis te verwerven. Tegenwoordig zijn er vele mogelijkheden om basiskennis op te doen: dit kunnen boeken zijn, het internet, een bezoek aan een psycholoog of een pedagogisch seminar. Dit alles zal helpen om vele grove fouten te vermijden en om van een primitieve en oppervlakkige (zogenaamde ambachtelijke) pedagogie over te gaan naar een creatieve en constructieve pedagogie.
Wat zijn volgens u de beste onderwerpen voor ouders om met hun zelfeducatie te beginnen, op welke moeten ze zich het eerst concentreren?
Er zijn verschillende basisonderwerpen. Ik zou de volgende als de belangrijkste willen noemen: onvoorwaardelijke liefde, acceptatie en respect. Zonder deze is het moeilijk om vooruit te komen. Het is ook belangrijk de pedagogische basismodellen en hun invloed op de karaktervorming te kennen. Elk model heeft zijn voor- en nadelen, en kennis ervan is zeer nuttig. Het is ook belangrijk de grondbeginselen te kennen van het temperament, de eerste uitingen van een beginnende neurose of psychopathie. Een minimum aan kennis helpt om het kind niet te kwetsen (door van hem te eisen wat hij niet kan) en op tijd op te merken dat hij hulp nodig heeft, dat hij niet kan omgaan met zijn emoties, met stress, dat hij zich hard en slecht voelt door het pedagogische model dat u onbewust of bewust hebt gekozen. Als u oplettend bent, dan is het dankzij deze kennis mogelijk om de eerste symptomen van de ontwikkeling van neurose of psychopathie op te merken en door hulp te vragen aan een deskundige – kinder- of gezinspsycholoog, neuroloog – de ziekte niet te laten ontwikkelen. En dit is een zeer belangrijke liefdeszaak. Maar niet de centrale!
We moeten niet vergeten warme en liefdevolle woorden tegen kinderen te zeggen zonder te wachten op een uitbarsting van warmte en tederheid
Kennis is zeer belangrijk, maar de kracht ervan moet niet worden overschat. Zij kan helpen om geen grove fouten te maken, maar zij kan een kind niet het allerbelangrijkste geven – warmte en genegenheid. Ik ben niet bang om banaal te klinken en te zeggen wat iedereen weet, maar vaak vergeet toe te passen in het dagelijks leven: ik noem het vitamine L (liefde en genegenheid). Psychologen worden nooit moe om te zeggen dat de behoefte aan onvoorwaardelijke liefde en genegenheid primair en fundamenteel is. Vaak, wanneer een kind opgroeit, een stekelige tiener wordt en niet langer de natuurlijke instinctieve knuffel oproept, verdwijnt het onderwerp liefde naar de achtergrond. En om met crisissen om te kunnen gaan, moet hij constant het gevoel hebben dat hij geliefd is. Het is voor kinderen heel belangrijk te weten dat men in hen gelooft en dat men het goede in hen ziet. Daarom moeten wij eraan denken warme en liefdevolle woorden tegen onze kinderen te zeggen, zonder te wachten op een uitbarsting van warmte en tederheid. Immers, zelfs als wij uiterlijk alles juist doen – wij ontwikkelen het kind geestelijk, lichamelijk, intellectueel, maar streven er niet naar hem een eenvoudige warmte van de ziel, onvoorwaardelijke aanvaarding en respect te geven, duwen wij hem ertoe emotionele gevoelens en vreugde te zoeken buiten de muren van zijn huis. En de gevolgen hiervan kunnen zeer onvoorspelbaar zijn.
Ik denk dat veel liefhebbende ouders gewoon niet weten hoe zij hun liefde moeten uiten en dat zij bang zijn om een liefdevol woord te zeggen uit angst hun kind te verwennen, en denken dat een strenge toon hem of haar zal behoeden voor grilligheid. Veel mensen zijn gewoon van nature onaardig en denken dat de dagelijkse zorg voor kinderen een uiting van ouderliefde is. Maar een zekere disharmonie in de relatie moet ook door zulke ouders gevoeld worden.
Natuurlijk, de kans om een warme, vertrouwende relatie op te bouwen gaat verloren. Zonder dit wordt het ouderschap een soort training.
Als wij het gevoel hebben dat wij te rationeel en te koud zijn, dan moeten wij een regel maken om minstens één keer per week alle zaken opzij te zetten, naast het kind te gaan zitten, hem een knuffel te geven en hem te zeggen dat je van hem houdt, te vragen of hij ergens hulp bij nodig heeft. Als hij of zij geen omhelzing wil, vraag dan gewoon om samen thee te drinken en een rustig, ongehaast gesprek te voeren – zonder terecht te wijzen of te evalueren – over ons hart, het kijken naar een goede film en het delen van onze indrukken. Wij overschatten vaak de kracht van een berispend woord en strenge, zelfs correcte vermaningen, en onderschatten de kracht van een eenvoudige warme ouderlijke glimlach en een vriendelijke en liefdevolle bemoediging. En het zijn deze, samen met onze gebeden voor onze kinderen, die wonderen kunnen verrichten.
Een paar jaar geleden maakte een moeder me erg gelukkig. We zaten in de metro en zij vertelde me over de ernstige crisis van haar dochter, haar abruptheid, haar absenteïsme, haar moeilijke relaties met jongeren, haar wens om te stoppen met de studie geneeskunde. Ik begon haar te vertellen dat we onze dochter door deze moeilijke periode heen zouden helpen, dat we met haar naar een psycholoog moesten gaan en dat de mensen om haar heen geduld moesten hebben… Plotseling haalde mijn moeder haar telefoon tevoorschijn en begon te sms’en. Een minuut later kreeg ze antwoord. Ze glimlachte. We hebben een zeer hechte band en ze liet me de briefwisseling zien. Er was telkens maar één zin: “Ik hou van je!” – en het antwoord, “Ik hou ook van jou”. Nu zijn ze beste vriendinnen, haar dochter is verpleegster, ze bereidt zich voor om medicijnen te gaan studeren, ze is getrouwd en moeder geworden.
Aan het einde van het eerste gesprek zou ik een vooraanstaand onderzoeker van het onderwerp liefde willen citeren, de filosoof en psycholoog Erich Fromm:
“De houding dat er niets gemakkelijker is dan lief te hebben, vertegenwoordigt de meest verbreide opvatting over de liefde, ondanks het overweldigende bewijs van het tegendeel… Als het om een andere activiteit zou gaan, zou men met alle middelen proberen de redenen voor het falen te achterhalen… De eerste stap in deze richting is te begrijpen dat de liefde een kunst is… Als we willen leren lief te hebben, moeten we hetzelfde doen als wanneer we een andere kunst zouden willen beheersen… Naast de studie van theorie en praktijk is er nog een derde factor: de beheersing van de kunst moet een zaak van het hoogste belang zijn; er mag niets belangrijkers in de wereld zijn dan deze kunst.”
Onvoorwaardelijke liefde
Als liefde voor kinderen een kunst is die dagelijks moet worden geleerd, moet de wetenschap van de liefde een basis hebben, een fundament. De moderne Europese psychologie en pedagogie zeggen dat zo’n basis onvoorwaardelijke liefde moet zijn, onvoorwaardelijke aanvaarding van het kind zoals het is. Wat echtgenoten betreft, is bij onvoorwaardelijke aanvaarding alles min of meer duidelijk, omdat wij als metgezel een persoon kiezen wiens zwakheden wij nog kunnen verdragen, mentaal verwijderen in de schaduw van ons bewustzijn. En, het allerbelangrijkste, de verantwoordelijkheid voor zijn zedelijk karakter ligt niet bij ons: het is niet onze zaak om een echtgenoot op te voeden. En het is iets heel anders om onvoorwaardelijk van onze kinderen te houden. De grootste moeilijkheid hier is de misbruikende functie van de ouders. Wij moeten het hoofd bieden aan wat slecht in haar is en aan wat gevaarlijk voor haar is in de wereld. Confrontatie leidt onvermijdelijk tot conflicten. Wanneer een kind met zijn benen stoot, hebzuchtig is, gemeen doet, in de winkel op de grond rolt, wanneer een tiener onbeleefd is, weigert thuis te helpen, zijn jongere zusjes en broertjes pijn doet, wanneer hij zich laat meeslepen door de golven van wifi in de onbekende verte van ons of in slecht gezelschap zuigt, moeten wij niet breeduit glimlachen en het allemaal voor lief nemen! Wat betekent het in de praktijk om een kind te aanvaarden voor wie het is en tegelijk het kwaad in haar te confronteren? Om het te beschermen tegen het kwaad in de wereld en er toch vrede mee te hebben? Wat wordt er bedoeld met “onvoorwaardelijke liefde”?
Onlangs zond een opvoedingskanaal een video uit met opvoedkundige regels. Een van de belangrijkste zag er als volgt uit: je moet je kind accepteren zoals hij of zij is, met al zijn of haar sterke en zwakke punten. Dat is het. Niets meer. Ieder weldenkend mens heeft onmiddellijk een heleboel vragen. De belangrijkste is: warom zou ik zijn of haar tekortkomingen accepteren? Om een antwoord op deze vragen te vinden, is het zinvol naar de oorsprong van het begrip “onvoorwaardelijke liefde” en de geschiedenis van zijn ontwikkeling in de psychologie en de pedagogie te kijken. Liefde is een te groot en te diep begrip om volledig te kunnen worden begrepen, gemeten en beschreven in woorden, en dit veroorzaakt op zijn beurt een heleboel misvattingen.
Laten we, alvorens ons met de nuances bezig te houden, proberen te begrijpen wat werkelijk bedoeld wordt met zo’n mooie en therapeutische uitdrukking als “onvoorwaardelijke liefde”.
In het verklarend woordenboek van S.I. Ozhegov vinden we de volgende interpretatie van de betekenis van het woord liefde: “Liefde is een gevoel van onbaatzuchtige, hartelijke genegenheid”. Deze definitie verwijst ons onmiddellijk naar het thema van opofferende onvoorwaardelijke liefde. Als eerste voorbeeld van zulke liefde noemt Ozhegov moederliefde. En dit is verrassend accuraat. De geschiedenis van het begrip “onvoorwaardelijke liefde” is rechtstreeks verbonden met het wonder van het moederschap van de Heilige Maagd Maria. Het was immers aan haar zuiverheid en zachtmoedigheid te danken dat opofferende en onvoorwaardelijke liefde op aarde kon worden geïncarneerd. En het is de Heilige Maagd Maria die er het eerste voorbeeld en de eerste bron van is (denk aan de icoon van de “Levensdragende Bron”).
Het concept van onvoorwaardelijke liefde vindt zijn oorsprong in het christelijke wereldbeeld. Het wordt het meest volledig geopenbaard in de gelijkenis van de verloren zoon.
Het concept van onvoorwaardelijke liefde is geworteld in de christelijke kijk op de wereld. Zij komt het meest tot uiting in de gelijkenis van de verloren zoon, omdat daarin het thema van Gods allesvergevende liefde jegens de mens, die bestaat ongeacht de gehoorzaamheid en de liefde van de mens jegens God, bijzonder levendig is. En deze liefde is opofferend, kruishoudende liefde. De absolute belichaming ervan zien wij in de liefde van Christus, die zijn leven geeft voor ieder van ons, ongeacht hoe wij daarop reageren. Of we reageren, beginnen te veranderen en de ruimte van de Eeuwige Liefde willen binnengaan, of de weg van ontwikkeling en de bevrediging van onze passies begaan. Het Evangelie is de voornaamste gids naar de wereld van onvoorwaardelijke liefde.
Wij zullen in de volgende gesprekken meer dan eens op dit onderwerp terugkomen. Laten we nu eens kijken hoe dit concept is getransformeerd in de filosofie, de psychologie en de pedagogie.
Veel psychologische en spirituele scholen in de twintigste eeuw beginnen onvoorwaardelijke liefde te zien als de hoogste vorm van liefde. Volgens deze leringen is het verschil tussen onvoorwaardelijke en voorwaardelijke liefde de wens om te geven zonder er iets voor terug te vragen, ongeacht de omstandigheden en de persoonlijke kwaliteiten van degene op wie de liefde is gericht. Mettertijd beginnen de twee concepten van onvoorwaardelijke en voorwaardelijke liefde tegenover elkaar te staan. Er is discussie over de vraag of voorwaardelijke liefde überhaupt als liefde kan worden beschouwd en men komt tot de conclusie dat moederliefde inherent dichter bij onvoorwaardelijke liefde ligt, terwijl vaderliefde meer voorwaardelijk is, omdat vaders de kinderen voorbereiden op het leven in een externe, agressieve wereld die voortdurend voorwaarden zal opleggen. Psychologen concluderen ook dat als de liefde van de ouders voorwaardelijk is, het kind veel minder gelukkig en weerbaar is tegen stress en verdriet, in tegenstelling tot kinderen die onvoorwaardelijke liefde ontvangen van ten minste één ouder. Als de liefde van een ouder altijd voorwaardelijk is, lijdt het kind aan een verscheidenheid van persoonlijkheids- en zelfs geestelijke stoornissen.
In de jaren ’60 kwam de humanistische psychologie op in Amerika. Deze school van psychologie was het toneel voor de ontwikkeling van het West-Europese concept van onvoorwaardelijke liefde.
De term humanistische psychologie werd in het begin van de jaren 1960 in Amerika bedacht door een groep psychologen onder leiding van Abraham Maslow (1908-1970) om een theoretisch alternatief te creëren voor de twee belangrijkste psychologische theorieën het freudisme en het behaviorisme. In tegenstelling tot de stromingen die de mens zagen als totaal afhankelijk van zijn omgeving of zijn onbewuste instincten, ziet de humanistische psychologie de mens als verantwoordelijk voor zijn eigen lot, die vrije keuzes maakt uit de gegeven mogelijkheden, streeft naar zelfverbetering en zich in een levenslang proces van vorming en verandering bevindt. In het antropologisch concept van Maslow is het individu één enkel uniek georganiseerd geheel. Deze school bestudeert het geestelijk gezonde individu dat het toppunt van zijn ontwikkeling heeft bereikt, de grens van zelfverwerkelijking.
De humanistische benadering
De humanistische psychologie spreekt veel over onvoorwaardelijke liefde, maar haar uitgangspunt is gebaseerd op het humanistische postulaat dat mensen van nature goed zijn en niet belemmerd mogen worden. (Het is overigens dit onjuiste postulaat dat de basis vormt van de minderjarigenideologie). Maar het probleem is dat dergelijke gezonde individuen, die de grenzen van zelfactualisatie hebben bereikt, helaas ongeveer 4% van het totale aantal mensen vormen. En ondanks dit geloofde Maslow dat de menselijke natuur goed is, of op zijn minst neutraal. En dit is een heel belangrijk punt! Hier begint het fundamentele verschil tussen de kijk op de mens, zijn natuur en het onderwerp van onvoorwaardelijke liefde in de orthodoxe, spiritueel georiënteerde dieptepsychologie en de humanistische kijk. Aanhangers van de humanistische school geloven dat niet hartstochten en zonde de voornaamste destructieve krachten in de mens zijn, maar dat alle problemen voortkomen uit frustratie (schending van verwachtingen) of het niet voldoen aan basisbehoeften. Het is deze ideologie van afhankelijkheid van externe omstandigheden die ten grondslag ligt aan de psychologie van consumptie en comfort. Als er comfort is, is er geluk en vindt de juiste harmonieuze ontwikkeling van het individu plaats. Als er geen comfort is, worden de (instinctieve) basisbehoeften niet vervuld, een mens degradeert.
Een spiritueel georiënteerde, diepgaande benadering
Het orthodoxe wereldbeeld verschilt fundamenteel van het humanistische wereldbeeld, omdat het naast het lichte en deugdzame begin ook de diepe corruptie van de mens beschouwt en ons vertelt over de erfzonde, geboorteafwijkingen, hartstochten en persoonlijke zonde als de belangrijkste hinderpaal voor onvoorwaardelijke liefde bij zowel ouder als kind. De leer van de Heilige Vaders over de menselijke natuur leert ons dat de ziel dikwijls zo verschroeid is door hartstochten, dat zelfs als men met het verstand de noodzaak inziet van liefde, warmte, geduld en de ontwikkeling in de eerste plaats van het deugdzame deel van de ziel van het kind (en als men straft, is het zelden en zonder kwaadwilligheid), de ouder dit niet in praktijk kan brengen. Het ontbreekt hem aan wijsheid en kracht en hij heeft dringend goddelijke hulp nodig.
Daarom zullen wij in de geestelijk georiënteerde, diepgaande benadering van het opvoeden het begrip “onvoorwaardelijke liefde” vanuit verschillende invalshoeken bekijken, omdat het veel meer componenten bevat dan de West-Europese humanistische school ziet. Daartoe behoren de evangelische wortels, de thema’s van het beeld en de gelijkenis van God in de mens, vrijheid, wijze strengheid, eerbied voor de persoon van het kind en het thema van de genezing van hartstochten en zonde door de aantrekkingskracht van de genade.
Onvoorwaardelijke liefde is de hoogste lat die een ouder voor zichzelf kan leggen, het is het prachtige doel waarover we lezen in de geschriften van apostel Paulus:
“De liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid. Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze. De liefde zal nooit vergaan. Profetieën zullen verdwijnen, klanktaal zal verstommen, kennis verloren gaan…” (1 Korintiërs 13:4-8).
Het mooiste voorbeeld van onvoorwaardelijke ouderliefde is de zachtmoedige, stralende en opofferende liefde van Onze Lieve Vrouw. Door tot Haar te bidden voor onze kinderen komen wij in aanraking met het mysterie van onvoorwaardelijke liefde en krijgen wij de gelegenheid om daarin te beginnen en te groeien. Christus is het hart ervan en het enige ware fundament, en fundament kan alleen maar een nederige gezindheid zijn.
Struikelblokken
Het grootste probleem dat zich voordoet bij veel ouders die leren over onvoorwaardelijke liefde is dat het kan lijken alsof onvoorwaardelijk liefhebben betekent dat je het kind accepteert zoals hij of zij is, inclusief al zijn of haar fouten. Deze onjuiste gevolgtrekking wordt een struikelblok voor onvoorwaardelijke liefde, verwarrend en misleidend, vooral wanneer het op de praktijk aankomt. Het feit is dat onvoorwaardelijk van een kind houden niet betekent liefhebben om ergens voor wat ze zijn, maar gewoon om wie ze zijn. Om lief te hebben met dankbaarheid aan God voor het prachtige geschenk van het ouderschap. Om voor niets lief te hebben.
Een stevige steen die wij in het fundament van onvoorwaardelijke liefde kunnen leggen, is het inzicht dat het onze taak is lief te hebben, niet omdat hij goed, gehoorzaam en hardwerkend is, maar omdat hij een lieve, behoeftige ziel is die onze warmte, bescherming en hulp nodig heeft! En om lief te hebben ondanks alle negatieve uitingen, met geduld en gebed om hem te helpen beter te worden, vriendelijker, maar tegelijkertijd de uitingen van hartstochten niet te negeren. Daarom is een van de belangrijkste bestanddelen van onvoorwaardelijke liefde een verstandig gedoseerde strengheid, die het heldere deel van de ziel van het kind met zorg, maar vastberaden beschermt tegen uitingen van hartstochten en uitwendig kwaad. Men stuit dikwijls op het misverstand dat ouders menen dat als zij niet onvoorwaardelijk van het kind houden, als zij een kind zeggen dat het niet onbeleefd mag zijn, de buren en de jongere niet mag beledigen, geen verzoeken mag negeren en geen hele dagen in ledigheid mag doorbrengen, als zij daarvoor straffen. Dat is niet waar. Incidentele conflicten met kinderen betekenen niet dat de onvoorwaardelijke liefde tussen ons en de kinderen automatisch teniet wordt gedaan. Nee!
Bovendien, wat de negatieve kanten betreft die iedereen heeft, deze zien en je kind helpen ermee om te gaan zijn integrale onderdelen van onvoorwaardelijke liefde! Het is niet strengheid die onvoorwaardelijke liefde vernietigt, maar ouderlijke woede, ongeduld en veroordelende energie.
Als wij ons wenden tot de goddelijke pedagogiek, waarvan God ons voorbeelden geeft in het Evangelie, kunnen wij precies zien hoe wij geroepen zijn de hartstochten en de zonde bij kinderen te bestrijden. Ten eerste om kennis te geven over de menselijke natuur, om precies te vertellen wat aangepakt moet worden (hartstochten en zondige gedachten) en waarom, om het verstand en het hart te verlichten met de kennis van de Heilige Vader over onze eeuwige ziel. Het is belangrijk niet alleen over passies te praten, maar ook geestelijk innerlijk werk te inspireren, mooie lichte doelen voor onszelf en het kind te stellen, het thema van Gods liefde voor ons en onze liefde voor Hem en onze naasten aan het licht te brengen. De Heer heeft al deze kennis gegeven in gelijkenissen en zaligsprekingen en wij moeten die doorgeven aan onze kinderen.
Maar er is hier een geheim: als wij nagaan hoe vaak de Heer in de drie jaar van Zijn prediking rechtvaardige toorn heeft getoond, bij het zien van alle ongerechtigheid van de mens, dan zien wij dat slechts driemaal: in de tempel met de handelaren, toen Hij ook indirect vermaande naar het voorbeeld van de onvruchtbare vijgenboom en toen Hij in Zijn hart zei: “O ontrouwe en verdorven generatie! Hoe lang zal ik bij u zijn, en u verdragen?” (Lucas 9:41). De rest van de tijd genas Hij, voedde, troostte, onderwees, vergaf, vrolijkte op en inspireerde met wonderen. Velen zullen zeggen: Hij is God! Dat is onbereikbaar! Ja, dat is het wel. Maar we kunnen op zijn minst een honderdste van een procent voor onszelf als norm nemen. Wees gewoon minder geïrriteerd en boos, meer inspirerend, troostend en vreugdevol. Vaker flexibiliteit en wijsheid tonen, onze aandacht richten op het licht, op het beeld van God en de gelijkenis in de ziel van het kind, ons verheugen in goede manifestaties. Schakel bij conflicten jezelf en het kind vaker over op iets lichts en verstandigs in plaats van je hard te concentreren op de negatieve aspecten, op wat het kind om de een of andere reden nog niet aankan. Je kunt een moe kind dat niet met zijn emoties kan omgaan een spelletje laten doen, hem/haar rust gunnen, laten lezen, een wandeling laten maken, als het probleem ernstig is samen naar de kerk gaan en bidden. Heel vaak wordt het kind rustiger en gehoorzamer na de omschakeling.
Het is heel belangrijk om de zuurstof van liefde, gebed en vreugde in de relatie te laten! De onlangs verheerlijkte ouderling Paisii heeft dit voorbeeld:
“Ouders moeten, zoveel als zij kunnen, hun kinderen goede dingen uitleggen op een vriendelijke manier: met liefde en met pijn. Ik herinner me een moeder die, toen ze zag dat haar zoon zich slecht gedroeg, met tranen in haar ogen en met pijn zei: “Doe dat niet, mijn gouden kind.” En bij het zien van zo’n voorbeeld leerden haar kinderen met vreugde te streven naar het vermijden van de verleidingen van het leven, niet toe te geven aan moeilijkheden, maar ze te overwinnen door gebed en vertrouwen op God.
Maar soms is dit niet genoeg en blijft het kind, na veel vermaning, hardnekkig het verzoek of verbod negeren. Dit is het moment waarop wijze strengheid en zelfs tastbare bestraffing nodig zijn. Maar om op het terrein van de onvoorwaardelijke liefde te blijven, is het nodig de grenzen van het toelaatbare duidelijk af te bakenen en zonder kwaadwilligheid en belediging te straffen. Er is een bekend gezegde van de heilige vaderen dat zeer bondig uitlegt waarom alles wat in boosheid wordt gezegd, met boosheid meestal niet wordt opgenomen, door de ziel niet wordt aanvaard: “Waarheid zonder liefde is laster.”
En hier komen we bij het volgende struikelblok – ouderlijke woede, die het onderbewustzijn en de ziel van het kind als liefdeloos ervaart. Het is de passie van de woede, meestal gecombineerd met trots en ongeduld, die een ouder verhindert een ruimte van onvoorwaardelijke liefde in het gezin te scheppen. De Eerwaarde Paisius van Athos spreekt hier zeer figuurlijk over:
“De dwang van ouders helpt kinderen niet, maar verstikt ze. Eindeloos “raak dit niet aan, ga daar niet heen, doe het op deze manier…”. Maar het hoofdstel moet zo getrokken worden dat het niet gescheurd wordt. Je moet je kinderen tactvol berispen om hen te helpen hun fout in te zien, maar tegelijkertijd moet je niet toestaan dat er een kloof tussen jullie ontstaat. Ouders moeten doen wat een goede tuinman doet als hij een boompje plant. De tuinman bindt de boom voorzichtig, met een zacht touw, aan de pin, zodat hij niet buigt of beschadigd raakt als de wind hem naar rechts of naar links doet kantelen. Dan maakt de tuinman een omheining voor de boom, geeft hem water, verzorgt hem, beschermt hem tegen geiten – totdat hij takken krijgt. Als geiten een kleine boom opeten, is dat alles – hij kan als dood worden beschouwd. Een boom die door geiten wordt aangevreten, kan geen vrucht dragen en geen schaduw geven. Maar wanneer zijn takken gegroeid zijn, zal de tuinman de omheining verwijderen en de boom zal vrucht dragen en geiten, schapen en mensen kunnen onder zijn schaduw rusten. Vaak echter willen ouders, ingegeven door een overdreven zorg voor hun kinderen, hen niet vastbinden met een zacht touw, maar met een staaldraad, terwijl kinderen juist voorzichtig moeten worden vastgebonden, zodat zij zich niet bezeren. Ouders moeten proberen hun kinderen op een nobele manier te helpen. Dit zal vroomheid in de ziel van de kinderen scheppen, zodat zij de behoefte voelen om uit zichzelf goed te doen.
De energie van woede en trots, de geest van farizeïsme in de communicatie veroorzaken verzet bij kinderen (tieners zijn er bijzonder gevoelig voor en verweren zich scherp), terwijl de energie van onvoorwaardelijke nederige liefde, gebed, goed humeur en creativiteit juist liefde, respect en verandering ten goede komen.
Dus wat kan ons helpen om een ruimte van onvoorwaardelijke liefde te creëren? In de eerste plaats is dat het verlangen om warmte rond de ziel van het kind te wikkelen, het verlangen naar vreedzame oplossingen voor problemen die zich voordoen, hartelijkheid, toegeeflijkheid voor zwakheden, edelmoedigheid, biddend geduld, een strenge houding tegenover onszelf en een genadige houding tegenover het kind. Ook het verlangen om te helpen, om in zijn pijn binnen te dringen en die te delen, om hem hartelijk te steunen. En in gevallen waarin het kind moet worden gedisciplineerd en een halt moet worden toegeroepen, kan wijze strengheid, gebaseerd op een diep respect voor de persoonlijkheid en gevoeligheid van het kind, helpen. Bij het scheppen in het gezin van een ruimte van onvoorwaardelijke liefde wordt een bijzondere plaats ingenomen door het verstand en het hart van het kind te verlichten met de kennis van de Hilige Vaders over de ziel en het Koninkrijk van God in zijn diepte, over het reddende mysterie van nederigheid en zelfopofferende liefde.
Olga Lysova-Brodina
Geïnterviewd door Tatiana Vigilianskaya
21 juli 2015.
